به نقل از «خبرگزاری صدا و سیما»

پوشش زنان و پیشینه تاریخی آن در فرهنگ ایرانی

تاریخ انتشار: ۷ تیر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۰۸۶۳۲۰

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما ، در این مطلب دکتر احسان محمدحسینی، باستان شناس، پژوهشگر و مدرس دانشگاه، نیم نگاهی داشته است به پوشش زنان در تاریخ کهن و ادبیات فاخر ایران زمین.

در وهله نخست باید اذعان داشت که انسان تنها موجود جهان است که آگاهانه برای خود پوشش مصنوعی ایجاد کرده و این ویژگی در هیچ موجود دیگری مشاهده نمی‌شود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

جامعه شناسان بر این باور هستند که اگرچه پیدایش و ابداع پوشش توسط بشر به خاطر دور ماندن از گزند تغییرات آب و هوایی و پیشگیری از آسیب دیدگی ناشی از این شرایط بود، اما توسعه و استفاده از پوشش و لباس، نمادی از رشد و بالندگی فرهنگ انسانی بوده که جوامع مختلف و به ویژه کشور‌های حوزه فرهنگی ایران مورد استفاده قرار داده اند.

طی روز‌های اخیر بحث‌های متعددی در مورد ریشه‌های فرهنگ پوشش در ایران زمین مطرح شده و برخی افراد به طور کلی منکر وجود چنین پیشینه‌ای در ایران هستند. این موضوع در حالی عنوان می‌شود که شواهد باستان شناسی، مستندات تاریخی و ادبیات ایران مشحون از شواهدی است که خلاف این موضوع را اثبات کرده است . در نگاهی به دور از تعصب باید اذعان داشت که پوشیدگی همواره یکی از ویژگی‌های فرهنگ ایرانی بوده  است و این موضوع نه در مرز‌های کنونی ایران که در گستره وسیع جغرافیای فرهنگی ایران زمین دیده می‌شود. در این میان باید توجه داشت که پوشش، اصلی بدیهی در فرهنگ چند هزار ساله ما ایرانیان است و اگرچه نوع پوشش همواره در حال تغییر و گذار است، ماهیت آن همواره در حافظه تاریخی ایران زمین منعکس شده است.

پیش از ورود به این بحث مهم باید تأکید کرد که جایگاه زن در هر جامعه‌ای به‌عنوان یکی از استاندارد‌های فرهنگی آن جامعه محسوب شده و به طور مستقیم نشان دهنده میزان آزادی و حقوق انسانی رایج در آن جامعه است.

شواهد باستان شناختی و مطالعه متون مذهبی و تاریخی ایران نشان می‌دهد:در روزگار هخامنشی، زنان از آزادی‌های مدنی و حقوقی بالایی برخوردار بودند و تفاوت چشمگیری بین جایگاه زن و مرد در سطوح مختلف جامعه از زنان دربار تا کارگران و خدمتکاران دیده نمی‌شود.

گذشته از مستندات باستان شناسی، در لا به لای نوشته‌های پژوهشگرانی چون هاید ماری کخ، رولف نارمن شارپ و رومن گیرشمن، می‌توان اطلاعاتی در رابطه با نقش زنان در جامعه و دولت هخامنشی به دست آورد. از سوی دیگر مورخین کهن همچون گزنفون، هرودوت و حتی ابوریحان بیرونی نیز در آثار خود اطلاعات ارزشمندی در این باره به یادگار گذاشته اند و این اطلاعات را می‌توان با بررسی متون مذهبی باستانی همچون اوستا و بررسی‌های  نویسندگان و پژوهشگران این حوزه همچون آر.سی زنر و مری بویس، تکمیل کرد و تصویری کامل‌تر از زن ایرانی در روزگار باستان به دست آورد.

مروری بر اسناد تاریخی و شواهد باستان شناسانه نشان دهنده وجود پوشش فاخر زنان ایرانی از روزگار ایلامی تا هخامنشی و ساسانی و عصر اسلامی است. در کشور‌های همجوار ایران امروزی که همگی متأثر از فرهنگ شرقی هستند نیز مشابه این سنت دیده شده و برای نمونه زنان آشوری در ملا عام رو بنده استفاده می کردند و در بسیاری از کشور‌ها مانند مصر نیز زنان همواره لباس‌های گشاد بر تن داشتند و تن پوش چسبان نوعی توهین و بی تمدنی محسوب می‌شد.

ویل دورانت، مورخ مشهور، در باره فرهنگ پوشش در ایران باستان می‌نویسد: غالب پارسیان، برهنه بودنِ حتی قسمتی از بدنشان را بی شرمی می دانند و همواره جامه بلند می‌پوشند. شاید یکی از زیباترین تصاویر باقی مانده از پوشش زنان ایرانی در دوران باستان، نقش ملکه ناپیراسو از روزگار پادشاهی ایلام است که یک لباس فاخر و کاملا پوشیده محسوب و روی سرش یک سربند دیده می‌شود.

متاسفانه شرایط ایجاد شده فعلی به نوعی است که در آن ادعا‌های بی اساسی مبتنی بر ناآگاهی مطرح شده است و برخی به اشتباه تصاویر و نقوش تخت جمشید را به زنان ایرانی منتسب می‌کنند؛ در حالی که اصولا در تخت جمشید نقش هیچ زنی کشیده نشده است. البته این موضوع به معنی فقدان شواهد از چگونگی پوشش زنان در این روزگار نیست و در برخی نقوش باقی مانده از دوره هخامنشیان به زنانی بر می‌خوریم که پوششی جالب دارند.

لباس زنان هخامنشی

شواهد باستان شناختی گویای این واقعیت است که لباس زنان هخامنشی عموما پوششی ساده و بلند است و زنان دیگری نیز از پهلو به اسب سوار شده و عموما پارچه‌ای مستطیل به روی لباسشان داشته و در زیر آن پیراهنی بلند تا مچ در بر کرده اند و تقریبا هیچ نقطه‌ای از بدنشان دیده نمی‌شود. به باور برخی کارشناسان، این چادر مربع شکل همان چادر ایرانی است که در طول زمان شکل آن تغییر کرده و رفته رفته به شکل امروزی در آمده است.

بررسی شواهد باستان شناسی باقی مانده از این روزگار، مستندات دیگری در اختیار ما قرار می‌دهد. برای نمونه در یک مهر سنگی استوانه‌ای مربوط به دوره هخامنشی که امروزه در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود، ملکه‌ای ایرانی دیده می‌شود که با لباس و تاج بر مسند شاهی تکیه زده و از همین چادر ایرانی برای پوشش استفاده می‌کند.

شاهد دیگر استفاده از این نوع پوشش در روزگار هخامنشی، فرش مشهور پازیریک است. تصاویر این فرش نشان می‌دهد؛ زنان هخامنشی صورت خود را نپوشانده و از پوششی مشابه دو نمونه ذکر شده فوق استفاده می‌کردند.

در نمونه مهری دیگر، زنی بلند پایه بر صندلی تخت مانندی که پشتی مرتفعی دارد، نشسته و پاهایش را روی چهارپایه گذارده و گل نیلوفری در دست دارد. لباس این زن، لباس رایج در دربار هخامنشی است، کلاهی شبیه تاج بر سر دارد که شنلی روی آن انداخته است. این تصویر متعلق به زنی بلندپایه است که با رفتاری درباری خواسته است تا اعتبار و درجه خود را بالا ببرد. 

لباس زنان در عصر اشکانی

بررسی شواهد تاریخی و باستانی از عصر اشکانی، اما نشان می‌دهد؛ زنان این دوره از شلوار‌های چین دار و پیراهن‌های بلند استفاده می کردند و همچنین در پوشش سر مشابه زنان هخامنشی از همان پوشش سنتی بهره جسته و تقریبا تمام موهایشان پوشیده بود. تصاویر باقی مانده از پوشش زنان اشکانی همچنین گواه این موضوع است که بلندی لباس زنان گاه به حدی بود که روی کفش آنها را نیز می پوشاند و در این دوره گاهی زنان با دستار‌هایی که دور سرشان پیچیده شده و ادامه آن روی شانه هایشان قرار گرفته، به تصویر کشیده می‌شوند.

پوشش زنان دوره ساسانی

در مورد زنان ساسانی، اما شواهد و مستندات به مراتب بیشتر از دوره اشکانی است و اسناد باقی مانده نشان می‌دهد: چادر و شنل از عناصر مهم پوشش زنان ساسانی بوده که ما آن را بر سر ملکه آذرمیدخت، دختر خسروپرویز که مدتی بر ایران حکمرانی کرد، می‌بینیم. در طاق بستان نیز سربند‌ها و دستار‌های موجود روی سر زنان ساسانی به خوبی دیده شده و سندی دیگر از نوع پوشش زنان ایرانی است. 

نکته مهمی که باید به آن اشاره کنیم این است که این پوشیدگی و عفاف تاریخی به منزله محدود شدن زنان ایرانی نبوده و شواهد تاریخی نشان می‌دهد، همانگونه که امروزه زنان ایرانی در عرصه‌های مختلف جامعه حضور دارند، در طول تاریخ نیز زنان ایرانی دوشادوش مردان در تلاش و کوشش بودند و همواره نقش و اهمیت زیادی در جامعه داشتند.

برای نمونه باید گفت؛ ایرانیان باستان، در ماه اسفند و به ویژه روز اسفند از آن ماه را که «اسفندگان» نامیده می‌شد، جشنی برای بزرگداشت زن می‌گرفتند و روایت ابوریحان بیرونی و گواهی او که در هزار سال پیش (زمان ابوریحان) هنوز آن جشن برگزار می‌شده، نشان از اهمیت و جایگاه زن در فرهنگ و تاریخ ایرانی دارد. وی در این باره می‌نویسد:

اسفندارمذ، فرشته موکل بر زمین است و نیز بر زن‌های درستکار و عفیف و شوهر دوست و خیرخواه … و در زمان گذشته این ماه، به‌ویژه این روز عید زنان بوده است. (بیرونی، ۱۳۵۲: ۳۰۲)

این نکته را نیز باید در نظر داشت که گرامیداشت زن، ویژه این روز و این ماه نبوده است و هر شبانگاه در عبادت شبانه زرتشتیان، عفاف و پاکی زنان و دختران ستایش می‌شده است. در متون زرتشتی این موضوع به روشنی بیان شده است:

کدبانوی خانه را …. می‌ستاییم. زن پارسایی را می‌ستاییم که بسیار نیک اندیش، نیک گفتار، نیک کردار بوده و به‌خوبی تعلیم یافته باشد….

اهمیت پوشش زنان در کلام بزرگان ادب پس از اسلام 

در روزگار پس از اسلام نیز این سنت تداوم داشته است و امروزه دختران سرزمین ما وارث فرهنگ و تمدنی چند هزار ساله هستند که چنان بر ارکان تاریخ ریشه دارد که کمتر تندبادی می‌تواند گزندی بر شاخه‌های تنومند آن وارد کند.

در این نوشتار قصد ما پرداختن به موکدات اسلامی در زمینه حجاب نیست، ولی نمی‌توان از اشارات متعدد ادبیات غنی فارسی در این زمینه چشم پوشی کرد، جایی که سعدی علیه الرحمه می‌گوید: 

دوست دارم که بپوشی رخ همچون قمرت / تا چو خورشید نبینند به هر بام و درت

بار‌ها گفته ام این، روی به هر کس منمای / تا تأمل نکند دیده هر بی بصرت

و در مقالی دیگر حکیم پارسی گوی، فردوسی طوسی می‌گوید:

منیژه منم دخت افراسیاب / برهنه ندیده، رُخم آفتاب 

کس از پرده بیرون ندیده مرا / نه هرگز کس آوا شنیده مرا

و شعری زیبا از خاقانی که داشتن حجاب برای زنان را به قدری مهم می‌داند که در در مدح عصمت الدین خواهر منوچهر، دارنده حجاب را به خانه خدا تشبیه کرده می‌گوید:    چندان که مجاور حجابی / داری صفت نهان کعبه

تاکیدات در کلام و سیره بزرگان دین

اما تاکید بر این نکته اهمیت دارد که علاوه بر پیشینه فرهنگی غنی ایرانیان، در کلام و سیره بزرگان دین نیز بر این موضوع تاکید شده است که مردم باید متناسب با روزگار خود لباس بپوشند و بر اساس زمان حرکت کنند.

در کتاب کافی آمده است که یک روز سفیان ثوری بر امام صادق (ع) وارد می‌شود. حضرت لباس سفید بسیار لطیفی، مانند پوست نازک تخم مرغ پوشیده بود. تا چشمش به آن لباس افتاد، به حضرت اعتراض کرد که چرا شما باید یک همچون لباسی بپوشید؟ حضرت فرمود: مگر چه عیبی دارد؟ سفیان گفت شما مگر باید از اهل دنیا باشید؟ حضرت فرمود: اساساً تمام نعمت‌های دنیا مال صالحین است، نه مال فاسقین! چیزی که در ذهن شما هست این است که پیامبر و حضرت علی علیهما السلام از این لباس‌ها نمی‌پوشیدند، شما این را نمی‌دانید که این مسئله، مربوط به اسلام نبوده است، مربوط به زمان است. اگر پیامبر در زمان من بود مثل من لباس می‌پوشید، اگر من هم در زمان پیامبر بودم، مثل او لباس می‌پوشیدم…. اما اینکه انسان نوع لباسش را چگونه باید انتخاب کند، این دیگر مساله زمان است… لباسی که امروز من می‌پوشم لباس معتدل امروز است؛ یعنی در اسلام پارچه اصالت ندارد که حتماً باید یک نوع لباس بپوشند، بلکه اسلام اصولی دارد که طبق آن باید لباس پوشید و آن اصول، ثابت است.

در خاتمه بر این نکته تاکید می‌کنم که موضوعات فرهنگی را نمی‌توان و نباید با جبر و فشار نهادینه کرد که این موضوع ممکن است در کوتاه مدت نتیجه بخش باشد، اما قطعا در درازمدت نتیجه عکس خواهد داشت. آگاهی کلید دانش است و قطعا برای ترغیب جوان ایرانی به پایبند بودن به اخلاقیات باید وی را از گذشته خود آگاه کرد و این امر نیازمند آموزش است نه فریاد!

منبع : سیناپرس، به نقل از دکتر احسان محمدحسینی، باستان شناس، پژوهشگر و مدرس دانشگاه

منبع: خبرگزاری صدا و سیما

کلیدواژه: تاریخ ایران باستان لباس زنان باقی مانده شواهد باستان زنان هخامنشی زنان ایرانی نشان می دهد ایران زمین پوشش زنان لباس زنان

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.iribnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری صدا و سیما» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۰۸۶۳۲۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

دشمن چگونه سعی در عرفی‌سازی بی‌حجابی در جامعه‌ دارد؟

«شعارشان زن، زندگی، آزادی بود، اما عمل و هدف‌شان زن، زندگی، عریانی را نشان داد» این جمله‌ای است که فاطمه رحمانی، مشاور زنان و خانواده فرماندار تهران در بخشی از گفت‌وگوی خود با جام‌جم در توصیف نقشه دشمنان علیه حجاب زنان ایران می‌گوید.

با نگاهی به سیر تاریخی ایران مشخص می‌شود، بعد از انقلاب اسلامی با رویکرد تازه‌ای که با بهره گیری از آیات قرآن و احکام اسلامی به زن شد و مقام معظم رهبری نیز از آن به‌عنوان الگوی سوم زن مسلمان یاد می‌کنند، «مسأله حجاب زنان» و به موازات آن، حضور فعال در عرصه‌های مختلف جامعه و حذف نگاه ابزاری به آنها، تبدیل به خاری در چشم دشمنان شده که بار‌ها با استفاده از روش‌های مختلف مثل شخصی نشان دادن این موضوع و استفاده از تعابیر مختلفی، چون حجاب اجباری، سعی در مقابله با آن با هدف ضربه به نظام جمهوری اسلامی و تحقق اغراض خود کرده‌اند. در گفتگو با مشاور زنان و خانواده فرماندار تهران به بررسی این موضوع پرداخته‌ایم. 

علت اهمیت حجاب در کشور چیست؟ 

مسأله حجاب یک تاریخچه عمیق و با سابقه به بلندای تمدن ایران در کشورمان دارد. حتی در کشور‌های اروپایی و آمریکایی که ۱۰۰ سال پیش پوشش زن‌ها، به شکل اکنون نبود و به مرور با اجرای سیاست‌های منفعت‌طلبانه و هوس‌بازانه، تبدیل به وضع فعلی شد، بعد از انقلاب صنعتی، استفاده ابزاری و جنسی از زنان باعث تغییر و تحولاتی در پوشش زنان غرب شد و سپس تلاش کردند این سبک از پوشش زنان خود را به زنان کشورهای دیگر همچون کشور‌های اسلامی تحمیل‌کنند. زمان رضاشاه تا حد زیادی این سیاست‌ها محقق شد، اما بعد از انقلاب، با رویکرد و نگاه عمیق دینی و اسلامی امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری، الگوی جدیدی در مقابل فرهنگ غربی نسبت به زن شکل گرفت که در این نگاه، زن در عین حفظ لطافت و ظرافت زنانه خود و گرم نگهداشتن کانون خانواده و فرزندآوری، با رعایت حجاب و عفاف، هم پوشش و هم عفت رفتاری و کلامی در عرصه‌های مختلف اجتماعی حضور داشته‌باشد. بیش از نیمی از جامعه، را زنان تشکیل می‌دهند و شاهدیم زنان با داشتن پوشش اسلامی در همه عرصه‌های اجتماعی، فرهنگی، دانشگاهی و ... حضور دارند و در برخی عرصه‌ها در حوزه زنان متخصص به خودکفایی رسیده‌ایم. 

چرا دشمنان از دیرباز به‌ویژه در سال‌های اخیر بر مسأله بی‌حجابی زنان تأکید دارند؟

زن فطرتا موجودی انسان‌ساز، تمدن‌ساز و منشأ عطوفت و برکات الهی است. زن می‌تواند ستون یک زندگی، خانواده و جامعه باشد. آنها در تربیت انسان‌های بزرگ و نابغه، نقش مستقیم دارند. بسیاری از افراد شایسته و برجسته تربیت‌یافته زنانی هستند که خود آراسته به خلقیات حسنه و پایبندی‌های اخلاقی بوده‌اند. این امر پذیرفته شده‌ای است که زن، مأموریت و مسئولیت تربیت انسان‌ها را به‌عهده داشته و سرشار از عاطفه، محبت، هدایتگری و تمدن‌سازی است، اما فرهنگ ۱۰۰‌ساله غرب تلاش می‌کند این ودیعه الهی را از او بگیرد و او را به انسانی بی‌مسئولیت و غیرمقدس تبدیل سازد. نقش اصلی قدرت نرم بسیار بالاست.

مسلما وقتی زن با این خصوصیات در نظام خلقت در مسیر درست و پیشرفت یک جامعه باشد، سبب سعادت جامعه می‌شود. منشأ اثر بودن زن اگر باور و پذیرفته شود در هر سمت و سویی که برود، اثر خود را می‌گذارد و باعث سعادت یا شقاوت جامعه می‌شود. رهبر معظم انقلاب در سخنان خود فرموده‌اند دشمنان از پیشرفت زنان ما عصبانی‌اند، زیرا زنان ما بعد از انقلاب با حفظ حجاب و نگهداشتن حریم خانواده و در عرصه‌های گوناگون اجتماعی و حکمرانی، حضور فعال داشتند که این موضوع برای دشمنان، غیر‌قابل تحمل است؛ لذا می‌کوشند به زن ایرانی القا کنند که زن با حجاب فعلی، امکان تعالی و رشد ندارد و زمانی می‌تواند به اوج قله موفقیت و رضایت برسد که عریان‌تر باشد. دشمنان خوب می‌دانند اگر بخواهند کشور را از مسیر توسعه و پیشرفت بازدارند، بهترین روش، انحراف زنان از مسیر درست الهی و فطری و تقدس‌زدا‌یی و هویت‌زدایی از زن مسلمان است.

دشمن چگونه سعی در عرفی‌سازی بی‌حجابی در جامعه دارد؟

تکرار حضور مداوم و روزمره بی‌حجاب‌ها در جامعه و جنبه روانی این‌مساله که اگر هرروز دیده شود، عادی می‌شود، یکی از روش‌های دشمن برای تحقق عرفی‌سازی بی‌حجابی است. القای شبهات در بین جوانان و عدم پاسخگویی درست به آنها، زمینه را برای باورسازی دروغین فراهم می‌کند. یکی از مواردی که مطرح می‌کنند این است که چرا عدم پوشش و حجاب در کشور‌های اسلامی عادی است، اما در ایران نسبت به این موضوع سختگیری می‌شود؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت: جمهوری اسلامی بعد از انقلاب؛ تغییر و تحولاتی در تدوین قانون اساسی بر پایه شرع و دین پایه‌ریزی کرد؛ لذا قوانینی که وضع می‌کند نیز بر پایه شرع است. این‌طور نیست که ما از کشور‌های دیگر الگوبرداری کنیم بلکه کشور‌های دیگر هستند که باید مواضع خود را نسبت به حرام‌های شرعی اصلاح کنند چرا که این کشور‌ها پوسته اسلامی دارند، اما خلاف اسلام عمل می‌کنند.

 آنها شراب‌فروشی هم دارند، آیا ما باید از آنها پیروی کنیم؟ انقلاب اسلامی کاری کرد که احکام شرع و دین خدا را در جامعه اجرا سازد لذا آنچه کشور‌های به ظاهر اسلامی انجام می‌دهند، عجیب و غریب است، نه رعایت مسائل شرعی و دینی در ایران! شعار زن، زندگی، آزادی در واقع شعار اصلی حکومت اسلامی است، اما بستگی به این دارد که آزادی را چگونه تعریف و تعبیر می‌کنیم. دشمنان ما آزادی را عریانی و برهنگی تعریف می‌کنند. متأسفانه در جریان اغتشاشات نیز به صورت جنگ ترکیبی و کاملا هدفمند و سازماندهی شده، در داخل و خارج از کشور دشمنی را به حد اعلای خود نسبت به زن ایرانی که مظهر قداست، حیات‌بخشی و تمدن‌سازی است، نشان دادند؛ لذا این شعار آن‌طور که ادعا می‌کردند زن، زندگی آزادی نبود بلکه زن، زندگی، عریانی بود. دشمنان درحالی این شعار را می‌دادند که حالا شش ماه است در فلسطین زنان را از بین می‌برند! این وقایع نشان می‌دهد که این شعار‌های توخالی و دروغ، وسیله‌ای برای فریب زنان کشور ما است. زنان ما باید مراقب باشند که سرباز پیاده‌نظام دشمن نباشند. اطاعت از قوانین کشور، لازم الاجراست. قطعا مردم نسبت به بی‌حرمتی به شأن زن و عادی‌سازی بی‌حجابی در کشور، واکنش نشان خواهند داد. امیدواریم با اقداماتی که فراجا اکنون با طرح نور در پیش گرفته است، اتفاقات خوبی رقم بخورد.

منبع: جام جم 

باشگاه خبرنگاران جوان وب‌گردی وبگردی